ว่านตระกูลที่เรียกว่า “เศรษฐี…” (ตอนที่ ๑)

ท่ามกลางเศรษฐกิจของประเทศไทยที่ลุ่มๆดอนๆ มาโดยตลอด อันนับเป็นเรื่องปกติของบุคคลที่เกิดมาในยุคสมัยที่คนอายุเฉลี่ยไม่ถึง ๑๐๐ ปีในยุคนี้ ยุคที่โลกล้วนเต็มไปด้วยกองทุกข์ อันเป็นที่ให้ผู้มีปัญญาได้มาบ่มเพาะปัญญาบารมี ให้เห็นซึ่งทุกข์ ให้เห็นซึ่งอริยสัจ ๔ อันจักเป็นบาทฐาน เป็นเครื่องดำรงตนให้ย่างเข้าสู่เส้นทางพระนิพพานโดยไม่เนิ่นช้า เข้าถึงสถานที่อันเป็นที่แห่งเอกันตบรมสุข คือสถานที่ที่มีแต่ความสุขเพียงอย่างเดียวไม่มีทุกข์เจือปนแม้แต่น้อย และเป็นสถานที่ไม่เคลื่อนไม่เปลี่ยนแปลง ไม่มีการเวียนว่ายตายเกิดให้กลับมาเสวยทุกข์อีกต่อไป…

ความต้องการพื้นฐานของมนุษย์ที่จะใช้ชีวิตอย่างทุกข์น้อยที่สุด ตามความเข้าใจของคนจำนวนไม่น้อย ก็คือการมีเงินทองเยอะๆ อันจะช่วยซื้อหาปัจจัยสี่ หรือปัจจัยที่ห้าหกเจ็ด ก็ตามแต่ละคนจะสรรหา พื้นฐานดังกล่าวจึงบังเกิดความเชื่อความศรัทธา ในเครื่องรางของมงคล ตลอดจนเคล็ดลางต่างๆ ที่ใช้เสริมให้เกิดความมั่งคั่งร่ำรวย มาตลอดทุกยุคทุกสมัย ไม่เว้นแม้แต่เรื่องของต้นไม้ที่เรียกว่า “ว่าน”

เหตุนี้นี่เองจึงเป็นบาทฐานที่สำคัญที่ทำให้เกิดว่านในกลุ่มที่เรียกว่า “เศรษฐี” นี้ขึ้นมา ว่านที่เชื่อกันว่าหากใครได้ปลูกเลี้ยงไว้แล้วจะสามารถเสริมโชคลาภให้บังเกิดขึ้นแก่ผู้ปลูกเลี้ยงตลอดจนถึงครอบครัว และยังเป็นเครื่องเสี่ยงทายโชคลาภวาสนาของผู้ปลูกเลี้ยง โดยหากว่านออกดอกหรือเจริญงอกงามดีแสดงว่าโชคลาภวาสนาของเจ้าของกำลังขึ้นสู่จุดสูง หรือเรียกว่าดวงกำลังขึ้นนั่นเอง

ว่านกลุ่มนี้มีชื่อเรียกขานเก่าแก่เท่าที่สามารถสืบค้นได้คือ พบในตำรา “ตำหรับ กระบิลว่าน”  โดย หลวงประพัฒสรรพากร ซึ่งพบเพียง ๒ ชื่อเท่านั้นคือ ว่านเศรษฐีเรือนใน และว่านเศรษฐีเรือนนอก^(๑)

 

เล่มต่อมาคือ “คู่มือนักเล่นว่าน” โดย ล.มหาจันทร์ กล่าวถึง ว่านเศรษฐีธรรมดา เพิ่มขึ้นมาอีกชนิดหนึ่ง และกล่าวว่าว่านกลุ่มนี้มีการเล่นหามาช้านานตั้งแต่สมัยสมัยพระเจ้าทรงธรรม (พระราชโอรสในสมเด็จพระเอกาทศรถ พระมหากษัตริย์พระองค์ที่ ๒๑ แห่งกรุงศรีอยุธยา และเป็นพระองค์ที่ ๕ แห่งราชวงศ์สุโขทัย) ทรงเสวยราชสมบัติใหม่ๆ ราวปี พ.ศ. ๒๑๕๔ ก่อนที่จะค้นพบรอยพระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี ว่านกลุ่มนี้เป็นกลุ่มว่านเสี่ยงทายที่เมื่อใดต้นว่านแตกกอ ออกดอกงดงาม เมื่อนั้นผู้ที่เป็นเจ้าของก็จะพบกับความเจริญรุ่งเรือง แต่เมื่อใดที่ว่านเหี่ยวเฉาไม่งดงาม เมื่อนั้นผู้ที่เป็นเจ้าของมักจะอับเฉาซึ่งโชคลาภเช่นกัน^(๒)

“ตำราสรรพคุณยาไทย ว่าด้วยลักษณะกบิลว่าน” โดย นายไพทูรย์ ศรีเพ็ญ กล่าวถึงว่านกลุ่มนี้ ๔ ชนิดด้วยกันคือ ว่านเศรษฐีเรือนนอก, ว่านเศรษฐีเรือนใน, ว่านเศรษฐีด่าง, ว่านเศรษฐีชะม่วม^(๓) (ผู้เขียน : เข้าใจว่าคือเศรษฐีชะม่อม อาจเป็นการพิมพ์ผิด)

“ตำราดูว่านและพระเครื่องพระบรมธาตุ” โดย ชัยมงคล อุดมทรัพย์ กล่าวถึง ๒ ชนิดคือ ว่านเศรษฐีเรือนนอก และว่านเศรษฐีเรือนใน^(๔)

“ตำรากบิลว่าน และต้นยาวิเศษนานาชนิด” โดย พยอม วิไลรัตน์ กล่าวถึง ๑๐ ชนิดด้วยกัน คือ ๑.ว่านเศรษฐี(หอมดำ, พังพรไฟ, เสือร้องไห้) ๒.ว่านเศรษฐีขอด ๓.ว่านเศรษฐีเรือนนอก ๔.ว่านเศรษฐีเรือนใน ๕.ว่านเศรษฐีด่าง ๖.ว่านเศรษฐีมงคล ๗.ว่านมหาเศรษฐี ๘.ว่านเศรษฐีชะม่อม ๙.ว่านเศรษฐีเรือนเตี้ย ๑๐.ว่านเศรษฐีใบโพธิ์^(๕)

“ตำราปลูกและดูลักษณะว่าน” โดย อุตะมะ สิริจิตโต กล่าวถึงว่านกลุ่มนี้มี ๖ ชนิดด้วยกัน คือ ๑.ว่านเศรษฐีธรรมดา, ๒.ว่านเศรษฐีเรือนนอก, ๓.ว่านเศรษฐีเรือนใน, ๔.ว่านเศรษฐีขอด หรือกวัก(ในตำราได้กล่าวถึงว่าว่านชนิดนี้มีดอก), ๕.ว่านเศรษฐีชะม่อม(มีครีบริมใบสีขาว ตรงกลางใบมีสีเขียวตลอดใบ หรือสีขาวตลอดใบ), ๖.ว่านเศรษฐีด่าง(ใช้ทางอยู่คง) โดยตำราเล่มนี้ได้ระบุคาถาเสกหัวว่านก่อนลงกระถางที่เพิ่มเติมจากเล่มอื่นๆคือ “นะโมพุทธายะ นะมะพะทะ มหาเศรษโฐ ภวันตุเม” ให้ภาวนา ๙ จบก่อนนำหัวว่านลงกระถางปลูก^(๖)

“ตำราว่านวิเศษอันศักดิ์สิทธิ์” โดย อาจารย์ชั้น หาวิธี กล่าวถึงว่านกลุ่มนี้ไว้ ๙ ชนิดด้วยกัน คือ ๑.ว่านเศรษฐีขอด(กอบทรัพย์), ๒.ว่านเศรษฐีธรรมดา(หอมดำ พังพอนไฟ เสือร้องไห้), ๓.ว่านเศรษฐีเรือนนอก, ๔.ว่านเศรษฐีเรือนใน, ๕.ว่านเศรษฐีเรือนเตี้ย, ๖.ว่านเศรษฐีอินเดีย, ๗.ว่านเศรษฐีนางกวัก หรือว่านมหาเศรษฐี (ผู้เขียน : ที่ได้ชื่อนี้อาจเป็นเพราะว่าต้นใหญ่กว่าว่านเศรษฐีทุกตัว), ๘.ว่านเศรษฐีใบโพธิ์(ตำราเล่มนี้ได้ระบุฝอยการใช้ว่าน โดยแกะหัวว่านเป็นรูปพระควัมบดี แต่ไม่ได้ระบุกรรมวิธีการสร้าง), ๙.ว่านเศรษฐีใบพาย หรือนางกวักทอง^(๗)

“ตำราคุณลักษณะว่าน และ วิธีปลูกว่าน” โดย นายเลื่อน กัณหะกาญจนะ กล่าวถึงว่านกลุ่มนี้ ๑๖ ชนิดด้วยกัน คือ ๑.ว่านเศรษฐีขอด(กอบทรัพย์) ๒.ว่านเศรษฐีขอดหรือกวัก ๓.ว่านเศรษฐีชะม่อม ๔.ว่านเศรษฐีด่าง ๕.ว่านเศรษฐีใบพาย หรือว่านนางกวักทอง ๖.ว่านเศรษฐีใบโพธิ์ ๗.ว่านเศรษฐีเรือนเตี้ย ๘.ว่านเศรษฐีนางกวัก หรือว่านมหาเศรษฐี ๙.ว่านเศรษฐีมงคล ๑๐.ว่านเศรษฐีธรรมดา หรือว่านเศรษฐีเรือนกลาง ๑๑.ว่านเศรษฐีเรือนนอก ๑๒.ว่านเศรษฐีเรือนใน ๑๓.ว่านเศรษฐีอินเดีย ๑๔.ว่านเศรษฐีจีน ๑๕.ว่านเศรษฐีญวน ๑๖.เศรษฐีแขก^(๘)

“ตำรากบิลว่านฉบับสมบูรณ์” โดย ร.ต.สวิง กวีสุทธิ์ ร.น  กล่าวถึงว่านในกลุ่มนี้มี  ๗ ชนิดด้วยกัน คือ ๑.ว่านเศรษฐีสอด(ว่านชัยมงคล) ๒.ว่านเศรษฐีขอด ๓.ว่านเศรษฐีเรือนนอก ๔. ว่านเศรษฐีเรือนใน ๕.ว่านเศรษฐีเรือนนอกเรือนใน(ว่านเศรษฐีด่าง) ๖.ว่านเศรษฐีธรรมดา ๗.ว่านเศรษฐีมอญ^(๙)

“กบิลว่าน ๑๐๘” โดย สมาน คัมภีร์ และ ทัศนา ทัศนมิตร กล่าวถึงว่านกลุ่มนี้  เพียงชนิดเดียวคือ เศรษฐีมงคล แต่มีอีกชื่อที่น่าจะจัดไว้ในกลุ่มเดียวกันคือ สมเด็จนางพญามหาเศรษฐี^(๑๐)

ดังนั้นเมื่อคัดเลือกเฉพาะรายชื่อว่านที่ระบุไว้อย่างชัดเจนในตำราว่านยุคแรก เท่าที่ผมมีตำราเช็คได้นั้น จึงได้ข้อสรุปว่าว่านกลุ่มที่เรียกว่าเศรษฐีนั้นมีด้วยกัน ๒๘ รายชื่อ รวมที่เป็นต้นเดียวกันมี ๑๙ ชนิด เรียงตามลำดับรายชื่อที่มีการกล่าวซ้ำกันในตำราว่านยุคแรกจากมากไปน้อย ได้ดังนี้

• ว่านเศรษฐีเรือนนอก
• ว่านเศรษฐีเรือนใน
• ว่านเศรษฐีธรรมดา
• ว่านเศรษฐีขอด(กอบทรัพย์),กวัก
• ว่านเศรษฐีชะม่อม
• ว่านเศรษฐีด่าง(ว่านเศรษฐีเรือนนอกเรือนใน)
• ว่านเศรษฐีใบโพธิ์
• ว่านเศรษฐีมงคล
• ว่านเศรษฐีเรือนเตี้ย
• ว่านเศรษฐีอินเดีย
• ว่านเศรษฐีนางกวัก, ว่านมหาเศรษฐี
• ว่านเศรษฐีใบพาย, ว่านนางกวักทอง
• ว่านเศรษฐี(หอมดำ, พังพรไฟ, เสือร้องไห้) (ต้นชนิดหัวหอม ชุนเช่าอีกแบบหนึ่ง)
• ว่านเศรษฐีแขก
• ว่านเศรษฐีจีน
• ว่านเศรษฐีญวน
• ว่านเศรษฐีมอญ
• ว่านเศรษฐีสอด(ว่านชัยมงคล)
• ว่านสมเด็จนางพญามหาเศรษฐี

โดยลักษณะเด่นของว่านแต่ละชนิด บรรยายโดยอาศัยสำนวนเก่าตามตำราว่านยุคแรก คือ

ว่านเศรษฐีเรือนนอก^(๑-๙) ว่านเศรษฐีเรือนใน^(๑-๙) ว่านเศรษฐีธรรมดา^{(๒, ๕-๙)} และว่านเศรษฐีด่าง^{(๓, ๕, ๖, ๘, ๙)}  ทั้งสี่ตัวนี้มีจุดเด่นร่วมกันคือ เมื่อว่านออกดอกบริเวณช่อดอกจะเปลี่ยนเป็นต้นว่านขนาดเล็กและมีรากงอกต่อมาในภายหลัง

จุดต่างกันคือสีของใบ โบราณท่านใช้เกณฑ์ด่าง คือแถบสีขาวของใบเป็นตัวแยกแยะต้นว่าน หากแถบด่างขาวอยู่ด้านนอกก็เรียกว่า ว่านเศรษฐีเรือนนอก แถบด่างขาวอยู่ข้างในก็เรียกว่าว่านเศรษฐีเรือนใน ใบเขียวทั้งใบไม่มีแถบด่างขาวก็เรียกว่าว่านเศรษฐี(ธรรมดา) โดยเข้าใจว่าชื่อจริงๆคือว่านเศรษฐี แต่เพื่อให้เกิดความชัดเจนในการแยกแยะจึงเติมสร้อยคำว่า “ธรรมดา” ต่อท้ายนั่นเอง

ส่วนหากมีด่างแถบขาวแต่ใบมีขนาดใหญ่กว่าในกลุ่มอย่างชัดเจนก็เรียกว่า ว่านเศรษฐีด่าง หรือเศรษฐีเรือนใหญ่ แต่หากมีด่างขาวชักเจนมากจนกินไปทั้งข้างนอกและข้างในจะเรียกว่า ว่านเศรษฐีเรือนนอก-เรือนใน

 

 

ตามตำราเล่มต่างๆ ต่างกล่าวตรงกันถึงว่านชุดนี้ว่าเป็นว่านเสี่ยงทาย หากเมื่อใดว่านเจริญงอกงามดี หรือเมื่อว่านออกดอก จะแสดงถึงเจ้าของกำลังจะพบกับความเจริญรุ่งเรือง มีโชคลาภวาสนา

ว่านเศรษฐีขอด^(๕-๘) ใบหรือรากคล้ายแฝกหอม หรือใบกุยฉ่าย  แต่ใบม้วนพับเป็นวงกลมเข้าหาต้น^(๕-๘) ว่านนี้เป็นว่านเสี่ยงทาย ปลูกไว้ในบ้านเป็นเมตตามหานิยม ปลูกไว้ในร้านค้าทำให้ขายของดี เมื่อเวลาว่านออกดอกหรือใบว่านม้วนงอเข้าหาตัวสวยงาม จะบังเกิดโชคลาภแก่ผู้เลี้ยง ท่านว่ายิ่งม้วนมากยิ่งดีนักแล ว่านนี้นับว่าแปลกดีนักผู้เขียนเห็นมามาก เมื่อใดก็ตามที่ผู้ปลูกเลี้ยงกำลังจะได้รับเงินก้อน หรือมีโชคลาภ ใบของว่านมักม้วนงอสวยงามอย่างเห็นได้ชัดเสมอๆ โดยว่านนี้ดอกจะออกยากสักหน่อยลักษณะดอกเหมือนดอกว่านทุ่งเศรษฐี

 

ต้นนี้มีหลายต้นด้วยกันได้แก่ ต้นออกดอกง่าย ต้นเดิมที่ใบขอดยาก(ต้นที่ใช้เสี่ยงทายจริงๆ) และต้นใหม่ที่ขอดง่าย ตลอดจนต้นที่ใบโค้งกวัก(ไม่ขอด)ที่เรียกว่า เศรษฐีกอบทรัพย์

ว่านเศรษฐีชะม่อม^{(๓, ๕, ๖, ๘)}  ว่านนี้ชื่อเศรษฐีก็จริงแต่เป็นว่านที่ใช้ในทางคงกระพันชาตรี ลักษณะ ใบเหมือนใบพาย ครีบใบและตัวใบมีสีเขียวทั้งใบ^{(๓,๕,๘)} ตำราของอุตะมะ สิริจิตโตกล่าวว่าใบเหมือนใบเตยหอมแต่ขนาดเล็กกว่า ใบเรียวมีครีบริมใบสีขาวตรงกลางมีสีเขียวบางต้นจะมีสีเขียวตลอดใบหรือสีขาวตลอดใบ^(๖)

จุดเด่นของต้นนี้คือใบจะคล้ายใบพายคือใบกว้างไม่เรียวยาวขนานกันแบบใบข้าวหรือเศรษฐีเรือนนอก เรือนใน หรือเศรษฐีเรือนกลาง และต้นนี้หากอ้างอิงข้อความข้างต้นจะมีสองต้น(ตามตำราของอุตะมะ สิริจิตโต)ด้วยกัน คือต้นสีเขียวล้วน(ต้นเดิม) กับต้นที่มีริมแถบขาว ซึ่งต่อมาแยกให้ชัดเจนในนาม เศรษฐีเรือนใหญ่ หรือเศรษฐีด่าง ซึ่งต้นลักษณะนี้ทำให้ดูผิวเผินคล้ายกับเศรษฐีเรือนนอกต้นเดิมต่างกันที่ เศรษฐีเรือนนอกต้นเดิมใบแคบขนานและเรียวยาว

ดังนั้นจึงสรุปได้ว่ากลุ่ม เศรษฐีชะม่อมมี ๓ ต้นด้วยกัน คือ

• ต้นเขียวล้วน: เศรษฐีชะม่อม
• ต้นด่างที่ขอบ: เศรษฐีด่าง หรือเศรษฐีเรือนใหญ่
• ต้นด่างมากโดยด่างที่ข้างในชัดเจนจนกินไปถึงขอบนอก: เศรษฐีเรือนนอก-เรือนใน

ยังไม่จบเท่านี้ครับตำรา อ.แสวงระบุว่าเศรษฐีชะม่อม คล้ายธรณีเย็นแต่ใบแข็งหนาและแคบกว่าใบจะกวักม้วนคล้ายเศรษฐีขอด เข้าใจว่าเป็นไม้ป่าเมืองไทยกลุ่มธรณีเย็นกลุ่มหนึ่งซึ่งปัจจุบันหาชมยาก

โปรดติดตามตอนที่ ๒ ….

อรรถวัติ กบิลว่าน

ทีมงาน: ssbedu.com